Kreş Yer Seçiminde Coğrafi Erişilebilirlik: Eğitimde Eşitlik
Okul öncesi eğitim çocukların doğumundan sonra ilkokula başlayana kadar olan 5 yıllık süreci kapsar. Bu dönemde alınan nitelikli eğitim kalkınma ve refahı doğrudan etkiler. Buna ek olarak ebeveynlerin aktif çalışma hayatı ve çocuklarını iyi bir eğitimle yetiştirme isteği kreş sayılarının artışında önemli bir rol oynamaktadır.
TÜİK tarafından yayınlanan “İllere Göre Muhtemel Okul Öncesi Eğitim Süresi” verisi incelendiğinde, İstanbul’un 1,5 yıl ile 81 il arasında 58. sırada yer aldığı görülmektedir. Birinci 2,7 yıl ile Erzincan olurken, son sırada ise 1,1 yıl ile Şanlıurfa bulunmaktadır. Bu durum, İstanbul’da bir çocuğun ilkokul eğitimine başlamadan önce yaklaşık 1,5 yıl okul öncesi eğitim aldığına işaret etmektedir.
2023 verilerine göre Türkiye’de 0-4 yaş aralığında 5.348.054 çocuğun bulunduğu, İstanbul’da ise bu sayının 894.997 olduğu görülmektedir. 2023 yılında toplam 3.462 adet kreş ve gündüz bakım evinin bulunduğu, bu kurumlarda ise toplam 320.104 öğrencinin eğitim aldığı bilinmektedir. Bu verilerden, çocukların yaklaşık %35’inin okul öncesi eğitim alabildiği anlaşılmaktadır. Elde edilen bu sonuçlar, günümüz gerçeğinde eğitimde eşitlik konusunu gündeme getirmektedir.
Yapılan bu çalışma ile incelenen bölgelerin sosyo-ekonomik yapıları ile halkın ihtiyaç ve yönelimleri göz önünde bulundurulmuştur. Maptriks sisteminde yer alan veriler kullanılarak İstanbul’daki kreş ve gündüz bakım evleri incelenmiş, ilçeler arası farkları ortaya koyan haritalar ise sunulmuştur.
İstanbul Kreş Yoğunluğu
İstanbul’da 3.462 adet kreşin bulunduğu daha önce belirtilmiştir. Bu kurumların ilçelere göre dağılımı incelendiğinde, %6,5 ile Ümraniye’nin ilk sırada yer aldığı, onu Pendik ve Başakşehir’in izlediği görülmektedir. Öte yandan, en az kreşe sahip ilçenin %0,04 ile Adalar olduğu, ardından ise Şile ve Beyoğlu’nun geldiği tespit edilmiştir.
Öğrenci ve kreş sayılarının zamana göre değişimini gösteren grafik incelendiğinde, öğrenci sayısındaki azalışla birlikte artış eğiliminde olan kreş sayılarının da durakladığı ve hatta azalmaya başladığı görülmektedir. Çocukların yalnızca %35’inin kreş eğitimine erişebildiği daha önce belirtilmiştir. Bu alanda ihtiyaç bulunmasına rağmen kreş sayılarında gözlenen azalışın, yanlış konum seçimi gibi etkenlerden kaynaklanabileceği değerlendirilmektedir. Bu bölgelerde faaliyet gösteren kamu kurumları ve özel kuruluşların, özelleştirilmiş çalışmalar aracılığıyla mevcut durumlarını yeniden gözden geçirmeleri ve gerçek verilere dayanarak gerekli aksiyonları almaları mümkün olabilecektir.
Sosyo-Ekonomik Yapı ile Kreşler Arasındaki Etkileşim
Ortalama hane gelirinin, ailelerin kreş ve gündüz bakım evi tercihlerini etkileyen en önemli faktörlerden biri olduğu görülmektedir. Maptriks’in profesyonel veri ve analitik ekibi tarafından geliştirilen algoritmalar aracılığıyla en güncel ve doğru aylık ortalama hane geliri verisine ulaşılabilmektedir. Bu veriler kullanılarak düşük, orta ve yüksek gelir düzeylerinden oluşan 15 ilçe belirlenmiştir.
Seçilen ilçelerin gelir düzeylerine göre dağılımları incelendiğinde; Sultanbeyli ve Çatalca’nın düşük, Başakşehir ve Bayrampaşa’nın orta, Beşiktaş ve Kadıköy’ün ise yüksek gelir düzeyi aralığında yer aldığı tespit edilmiştir.
Daha doğru bir değerlendirme yapılabilmesi için ilçelerin sosyo-ekonomik statü (SES) durumlarının da dikkate alınması gerekmektedir. Maptriks sistemindeki verilerden yararlanılarak oluşturulan tabloda, İstanbul geneli ve seçilen ilçelerin durumları net bir şekilde görülebilmektedir.
Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmada, ilçelerin aylık ortalama kreş ücretlerinin tespit edilebilmesi amacıyla saha çalışması yürütülmüştür. Açık kaynaklardan elde edilen bilgilere göre, aylık ortalama kreş ücretinin en düşük olduğu ilçe 15.800 TL ile Arnavutköy olarak belirlenmiş, Esenler ve Beyoğlu ise bunu takip etmiştir. Buna karşılık, en yüksek kreş ücreti ortalama 44.000 TL ile Sarıyer’de gözlemlenmiş olup, Beşiktaş ve Kadıköy Sarıyer’i takiben listede yer almaktadır. İstanbul genelinde ortalama kreş ücreti ise 24.400 TL olarak hesaplanmıştır.
Aylık Ortalama Gelir ve Kreş Fiyatlarının Birlikte Değerlendirilmesi
Ortalama hane geliri yaklaşık 124.000 TL olan Bayrampaşa ilçesinde, bir kreşin aylık ortalama ücreti 18.700 TL olarak tespit edilmiş ve bu, ilçeyi düşük-orta seviye kreş fiyatına sahip bölgelerden biri haline getirmektedir. Bu durumda, Bayrampaşa’da yaşayan bir ebeveyn, çocuğunu kreşe göndermek için aylık gelirinin ortalama %15’ini okul öncesi eğitime ayırmaktadır. Diğer yandan, hane gelir seviyesi yaklaşık 130.000 TL ile orta seviyede olan Başakşehir’de, aylık ortalama kreş ücreti 26.800 TL olarak belirlenmiş ve bu da gelir düzeyinin %20’sinin okul öncesi eğitime yönlendirildiğini göstermektedir. Bu veriler ışığında, Bayrampaşa’da yaşayan bir ebeveynin, Başakşehir’de yaşayana kıyasla, çocuklarını daha rahat ekonomik koşullarda kreşe gönderebildiği sonucuna ulaşılabilmektedir.
Sonuç
İstanbul’da okul öncesi eğitimine erişim, ilçeler arasındaki sosyo-ekonomik farklılıklar ve kreş ücretleri göz önünde bulundurulduğunda oldukça dengesiz bir dağılım göstermektedir. İl genelinde ortalama okul öncesi eğitim süresi 1,5 yıl olarak belirlenmiş olup, öğrenci sayısı ile kreş sayısındaki artışın zamanla durakladığı veya azalmaya başladığı gözlemlenmiştir. Sosyo-ekonomik durumun kreş tercihleri ve erişimi üzerinde belirleyici olduğu, düşük gelirli bölgelerde kreş sayısının sınırlı kalabildiği ve yüksek ücretler nedeniyle bazı ebeveynlerin çocuklarını kreşe göndermekte ekonomik zorluk yaşadığı ortaya çıkmaktadır. Örneğin, Bayrampaşa ve Başakşehir örneklerinde görüldüğü üzere, aynı gelir düzeyine sahip ilçelerde kreş ücretlerinin farklılığı, ailelerin okul öncesi eğitimine ayırdığı bütçeyi doğrudan etkilemektedir.
Bu veriler ışığında, İstanbul’da eğitimde eşitliğin sağlanabilmesi için kreşlerin konumlandırılması ve ücret politikalarının gelir düzeyleriyle uyumlu hâle getirilmesi büyük önem taşımaktadır. Maptriks’in gerçekleştirdiği lokasyon analitiği çalışmaları ile elde edilen veriler, kamu kurumları ve özel kuruluşların, eğitimde eşitliği destekleyecek stratejiler geliştirmelerine rehberlik edebilir.
